Beyninizi yeniden yapılandırmanın 6 yolu 2020

Uzmanlar daha beynin yapabileceklerinin hudutlarını belirlemiş değil. Kimi uzmanlar, beynin yapabileceklerini asla tam olarak anlayamayacağımızı düşünüyor. Bununla beraber araştırmalar, en ehemmiyetli sürecin nöroplastisite olduğunu desteklemektedir.

Nöroplastisite, adaptasyona ihtiyaç duyduğunu anladığı vakit beynin kendini yine yapılandırma becerinini ifade eder. Diğer bir söylemle, beyin hayat boyu gelişmeye ve değişmeye devam eder.

Sözgelişi, araba kazası neticesi beyin travması gerçekleşip konuşma kabiliyetinizi kaybederseniz, bu kabiliyetinizi tamamiyle kaybetmeniz koşul değildir. Terapi ve rehabilitasyon, daha önceki yolları onararak veyahut yenilerini yaratarak beyninizin bu kabiliyeti tekrar öğrenmesine yardımcı olabilir.

Nöroplastisite, bir takım sıhhat meseleleri için de potansiyel rehabilitasyonlarda destekleyici olarak umut vadediyor gibi görünüyor. 

Uzmanlar, sözgelimi çöküntüyle birlikte görülen negatif düşünce örüntülerinin nöroplastisite süreçlerinin bozulması ya da zarar görmesi neticesi ortaya çıkıyor olabileceğini düşünüyor. Pozitif nöroplastisiteyi desteklemek üzerine çalışmak, iyilik halini geliştirmek için bu örüntülerin yeniden yazılmasına yardımcı olabilir.

Beyninizi yeniden yapılandırmak kulağa oldukça karmaşık gibi gelse de aslında hanede yapabileceğiniz bir şey.

Bilgisayar oyunları oynayın

Evet, doğru okudunuz.

Bilgisayar oyunlarının olası yararları ve rizikoları hakkındaki tartışmalar sürse de oyun oynamaktan hoşlanıyorsanız, bu hobinizin pek çok bilişsel yararı olabilir.

Oyun oynamanın sağladığı yararlarla şunlarla ilişkili olmaktadır:

• Motor koordinasyon
• Görsel tanıma ve uzamsal navigasyon
• Bellek ve reaksiyon vakiti
• Akıl yürütme, karar verme ve problem çözme kabiliyetlerinde gelişme
• Dayanıklılık
• İşbirliği ve takım katılımı

Hasılı bilgisayar oyunu oynadığınızda beyninize yeni maharetler öğretirsiniz. Bunları öğrenmek oyunu oynayışınızı geliştirebilmekle beraber tesirleri hayatınızın geri kalan alanlarına taşınabilir:

• Oyunda başarısızlıktan geri dönmeyi öğrenme, hayattaki engellerle karşılaşmada daha iyi hale gelmenize yardımcı olabilir.
• Oyun içindeki göreve için değişik analiz eder keşfetme, yaratıcı düşünmeyi geliştirebilir.

Farklı oyunlar, farklı yararlar

2019 seneninde yapılan bir araştırmaya göre farklı tip oyunlar, farklı yararlar sağlamaktadır:

• Üç boyutlu serüven oyunlarının bellekte, problem çözmede ve mekan tanımada gelişmeye katkıda bulunduğu düşünülmektedir.
• Puzzle oyunları problem çözme becerilerini, beynin bağlılığını ve uzamsal öngörmeleri arttırmaya yardımcı olmaktadır.
• Dans ya da egzersiz oyunları gibi ritim oyunları, görsel-uzamsal belleği ve dikkati geliştirebilmektedir.

Bu etkiler, 16 saatlik oyun oynama müddetinin hemen peşinden ortaya çıkmaktadır. Ancak tabi ki bunun için tek seferde 16 saat oynamanıza gerek yok. Böyle bir şey önerilmemektedir.

Ancak boş vakitlerinize haftalık olarak birkaç saat oyun oynama ilave etmek, nöroplastisiteyi arttırmanın iyi bir yoludur.

Yeni bir dil öğrenin

Başka bir dil öğrenmek ile ilgili düşündünüz mü? Belki ikinci veyahut üçüncü bir dilin kariyer fırsatlarınızı arttırabileceğini düşünmüş veyahut bunu yalnızca eğlencesine yapmak istemişsinizdir. 

Her iki vaziyette da beyninize büyük bir iyilik yapmış olursunuz. Yeni bir dil öğrenmenin bilişsel işlevi geliştirdiğine konusunda çok sayıda araştırma bulunmaktadır.

Gri maddeyi arttırın…

2012’de yapılan bir araştırmada anadili İngilizce olan talebeler İsviçre’de Almanca eğitimi aldılar. 5 aylık sıkı bir dil eğitiminin ardından Almanca düzeyleriyle birlikte beyinlerindeki gri maddenin yoğunluğu da arttı.

Gri madde, beynin pek çok ehemmiyetli bölgesinde bulunmaktadır. Bu bölgeler şunlarla ilişkilidir:

• Dil
• Dikkat
• Bellek
• Duygular
• Motor yetenekler

Gri maddenin yoğunluğunun artması, bilhassa de yaşlandıkça bu bölgelerdeki yeteneklerinizin artmasını sağlar.

Hem de çift dilli olmanın, bilişsel azalmaya karşı savunucu bazı yararları olduğuna inanılıyor. Hayatın her mertebesinde yeni bir dil öğrenmek, yaşa bağlı görülebilecek demans gibi bilişsel azalmaların yavaşlamasına yardımcı olmaktadır.

2012’de yapılan başka bir araştırma ise yeni bir dil öğrenmenin, gri maddenin yoğunluğunu ve nöroplastisiteyi arttırdığına yönelik ispat eder sunmaktadır.

Yeni bir konuya konusunda yapılan 3 aylık yoğun bir çalışmanın hemen peşinden, 14 yetişkin tercümanda gri maddenin yoğunluğu ve hipokampus volümünde artış görüldü. Hipokampus, uzun dönemli hafızada ehemmiyetli rol oynamaktadır.

… ve beyaz madde

2017 seneninde yapılan bir araştırmaya göre yetişkinlikte ikinci bir dil öğrenmek, beyaz maddeyi de güçlendirebilmektedir. Beyaz madde, beynin irtibatını ve değişik beyin bölgeleri arasındaki iletişimi sağlamaktadır.

Yeni bir dil öğrenmeye çalışmak tüm yaşlarda şu tesirlere kapı aralamaktadır:

• Daha iyi problem çözme ve yaratıcı düşünme mahareti
• Kelime haznesinde gelişme
• Okuduğunu daha iyi manaya
• Bir anda ansızın fazla iş yapma maharetinde artış

Dil çalışmak için çevrimiçi programlar veyahut uygulamalar olduğunu duymuş olabilirsiniz, ancak dil çalışmanın değişik yolları da bulunmaktadır.

Yakınlarınızdaki ikinci el kitap satıcılarına uğrayıp ders kitaplarına bakabilir veyahut kütüphanedeki kitaplar ve CD’leri kontrol edebilirsiniz.

Hangi metodu seçerseniz seçin, günlük olarak yalnızca 10-15 dakika dahi olsa birkaç ay süresince çalışma programınıza uyun.

Müzik yapın

Müziğin beyin üzerinde çok sayıda yararı bulunmaktadır. Müzik, şunları geliştirebilir:

• Ruh hali
• Yeni bilgiyi öğrenme ve anımsama mahareti
• Konsantrasyon ve odak

Daha yaşlı fertlerde müzik terapisinin de bilişsel azalmayı yavaşlatabileceği düşünülmektedir.

2017 seneninde yapılan bir araştırma, müziğin, özellikle de dans, sanat, oyun ve egzersizle birleştirildiğinde nöroplastisiteyi desteklemede yardımcı olduğunu göstermektedir.

Müzik, hareket ve koordinasyonu geliştirebilir ve zihni yetenekleri güçlendirmeye yardımcı olabilir. Bununla birlikte müzik sadece bilişsel azalmada yardımcı olmaz. Bu arada duygusal sıkıntıyı azaltabilir ve hayatın kalitesini iyileştirebilir.

2015 seneninde yapılan bir incelemeye göre müzik eğitiminin, nöroplastisite egzersizi olarak yararları bulunmaktadır.

Çocuklukta bir şeyler çalmayı öğrenmek, yaşa bağlı görülen bilişsel azalma ile ilgili yardımcı olabilir ve ileri yaşlarda daha iyi bilişsel performans sağlayabilir.

Araştırmalar, müzisyenlerin çoğunlukla şunlara sahip olduğunu söylemektedir:

• Daha iyi işitsel ve görsel algı
• Daha iyi odak ve dikkat
• Daha iyi bellek
• Daha iyi motor koordinasyonu

Enstrüman çalmayı öğrenmek için hiçbir zaman geç değildir. Çevrimiçi kurslar başlamanıza yardımcı olabilir.

Kullanılmış müzik aletleri arayabilir ya da ukulele, mızıka ya da org gibi pahalı olmayan seçenekler tecrübe edebilirsiniz.

Müzik aleti çalmaya alakanız yok mu? Hiç mesele değil! Düzenli olarak müzik dinlemek bile beyin nöroplastisitesini arttırmaya yardımcı olur. Favori oynatma listenizi açın; bunu yapmanız beyniniz için iyi olacaktır.

Yolcu edin

Yolcu etmekten hoşlanıyorsanız, dışarı çıkıp yeni bir yer keşfetmeniz için bir nedeniniz daha var: Yolcu, bilişsel esnekliği artırmaya, size esin vermeye ve yaratıcılığı geliştirmeye yardımcı olabilir.

Yeni manzaralar ve etraf tecrübelemek, bu arada farklı kültürler hakkında bilgi edinmenize ve daha iyi bir iletişimci olmanıza yardımcı olabilir, bunların her ikisi de ek bilişsel yararlar sağlayabilir.

Yeni yerleri ziyaret etmek, genel dünya görüşünüzü genişletmenize de yardımcı olabilir, bu da zihninizi açmanıza yardımcı olabilir ve kariyer hedefleri, arkadaşlıklar veya şahsi değerler gibi hanenize daha yakın olan şeyler ile ilgili yeni bir bakış açısı kazandırabilir.

Şu anda daha geniş bir dünyaya adım atamıyorsanız da endişelenmeyin. Hanenize daha yakın yerlere doğru yolculuğa çıkabilirsiniz.

Şunları deneyin:

• Yeni bir semtte uzun bir yürüyüş yapmak
• Market alışverişini şehrin başka bir yerinde yapmak
• Yürüyüşe çıkmak
• Sanal yolcu (YouTube’da National Geographic ile sanal yolcuya başlayabilirsiniz)

Egzersiz

Çoğu insan, egzersizin birtakım fiziksel yararlar sağladığını kabul etmektedir:

• Daha kuvvetli adaleler
• Daha iyi zindelik ve sıhhat
• Daha iyi uyku 

Ancak fiziksel etkinlik beyninizi de güçlendirir. Egzersiz, bilhassa aerobik egzersiz, öğrenme ve bellek gibi bilişsel kabiliyetlerde gelişmeler sağlayabilir.

Egzersiz bu arada ince motor maharetleri ve beyin irtibatını geliştirmeye yardımcı olur ve bilişsel gerilemeye karşı savunma sağlayabilir.

Nöroplastisite egzersizi olarak fiziksel aktivitenin başka bir faydası var mı? Egzersiz, beyindeki kan akışının artışını destekler ve hücre büyümesini teşvik etmeye yardımcı olur. Ayrı olarak çöküntü semptomlarının azalmasıyla irtibatlıdır.

Başka biriyle veya daha büyük bir grup içerisinde egzersiz yaparsanız, muhtemelen bir takım sosyal yararlar da görürsünüz.

Kuvvetli sosyal irtibatlar, hayat kalitesini ve duygusal zindeliği iyileştirir, bu yüzden başkalarıyla daha düzenli iletişim kurmak, beyin sıhhatini iyileştirmek ve anksiyete ile çöküntü semptomlarını hafifletmek için bir diğer mükemmel yol olabilir.

Egzersiz teklifleri yaşınıza, yapabilme vaziyetinize ve sıhhatinize bağlı olarak değişebilir, ancak her gün en azından biraz hareket etmek iyi bir fikir olacaktır.

Sanatla ilgilenin

Sanatla ilgilenmek, dünyayı yeni ve benzersiz şekillerde görmenize yardımcı olabilir. Sanatı, sözgelişi duyguları tertip etmek ve dile getirmek, şahsi tecrübeleri paylaşmak veya şahsi zorluklar ile ilgili daha derin iç görüler ele geçirmek için kullanabilirsiniz.

2015 seneninde yapılan bir araştırma, çizim ve boyama gibi sanat biçimlerinin yaratıcılığı artırarak ve bilişsel kabiliyetleri geliştirerek beyninize direk yarar sağladığını gösteriyor.

Sanatsal uğraşlar ayrı olarak yeni yollar yaratmaya ve beyninizdeki mevcut irtibatları güçlendirmeye yardımcı olarak genel olarak daha iyi bilişsel işlevlere sahip olmanızı sağlayabilir.

Hiç sanatsal tecrübeniz yok mu? Mesele değil. Pek çok maharet gibi sanatsal kabiliyetler de genelde giderek ve pratikle gelişir.

YouTube’da çok sayıda resim eğitimleri bulabilir ve yaşadığınız yerdeki kütüphanede (veya rastgele bir kitapçıda) tüm beceri düzeylerindeki insanlar için hazırlanmış çizim veya taslak üzerine kitaplar bulabilirsiniz.

Odaklanmamayı benimseyin

Kolay karalamalar bile beyninizin düşünülen mod ağını etkinleştirerek beyninize faydalar sağlayabilir, bu da beyninizin kısa müddetliğine odaklanmamasını sağlar.

Ara sıra gerçekleşen bu zihinsel kesinti, doğrudan nöroplastisite ile alakalıdır. Beyninizin dinlenmesine müsaade etmek şunları sağlayabilir:

• Yaratıcılığı geliştirmek
• İstenmeyen alışkanlıkları bırakmak
• Sorunlara yeni analiz eder bulmaya yardımcı olmak

Bir dahaki sefere kendinizi boş ellerle bir şey beklerken bulduğunuzda bir kalem alın ve karalamaya başlayın.

Sanat aynı zamanda gevşemeye de yardımcı olabilir, bu nedenle sanata zaman ayırmayı haftalık programınıza katmayı düşünün. Buna, eşinizi ve ailenizi de dahil edin; bu sayede herkes faydalanabilir.

Netice Olarak

Uzmanlar evvelce hayatın belirli bir noktasından sonra beyninizin artık değişemeyeceğine veya daha fazla gelişemeyeceğine inanıyordu. Ancak bunun artık doğru olmadığı biliniyor.

Biraz vakit ve sabırla beyninizi yine tertip edebilirsiniz; bu da zihinle alakalı bir takım sıhhat meselelerinin belirtilerinde yardımcı olabilir ve bilişsel gerilemeye karşı savunma sağlayabilir.

Beyninizi yine yapılandırmanın 6 yolu yazısı ilk önce Ayşe Tolga İyi Hayat üzerinde ortaya çıktı.